Siedlisko i Bytom Odrzański miały swoje państwo... Stare czasy, ale gdyby tak wróciły?!

Kiedy rozpoczyna się ta historia? Pewnie wraz z początkiem potężnego, przynajmniej jak na nasz region, rodu Schoenaichów. Jerzy Piotr Majchrzak miał własną koncepcję jego początków. Oto wszystko miało rozpocząć się w bitwie w Lesie Teuteburskim (w roku 9), gdzie starli się Germanowie z Rzymianami. Jeden z wojów został ranny pod dębem i otrzymał miano Schoenaicha. W Polsce zwano ich... Krasnodębskimi.

Taka bajka. U nas związali się z okolicami Żar - Sieciejowem, Miłowicami, Trzebielem, Czaplami, a przede wszystkim z Lipinkami Łużyckimi. XII-wieczna tradycja, wiąże Schonaichów z Sieciejowem, który słynął z wiekowych dębów - "Schoenaiche" oznacza "krasne (piękne) dęby". Stąd Sieciejów uznano za kołyskę rodu.
W źródłach znajdujemy Dyczkę z Sieciejowa, wasala żarskiego Ulryka II Packa, który w roku 1329 nadając przywilej szpitalowi na Żagańskim Przedmieściu, powołuje się między innymi na świadka o nazwisku "Dyczko (Dietrich) von Schoenaiche". Natomiast około 1414 roku pisarzem żagańskiego Jana I był Mikołaj von Schoenaiche.

Z kolei twórcą szprotawskich linii rodu, z której wywodzą się późniejsi właściciele Siedliska, Bytomia Odrzańskiego, Małomic i Zaboru był Georg I von Schoenaich. Był to znamienity rycerz, towarzyszył polskim królewiczom - Olbrachtowi i Zygmuntowi - we wszystkich podróżach i wyprawach wojennych. Rodowe posiadłości powiększył o Grabik, Łaz, Sieniawę Żarską, Olbrachtów. Został starostą żarskim, a z rąk Zygmunta Starego otrzymał starostwo szprotawskie... Jego syn Fabian był jednym z najznamienitszych rycerzy epoki. Paź króla Zygmunta I Starego, brał udział w wyprawach na Moskwę, później walczył na Węgrzech we Francji i w Niemczech. Był nie tylko mistrzem miecza, ale także doskonałym administratorem i gospodarzem..

W roku 1548 otrzymał starostwo żagańskie, cztery lata później intratne starostwo żarsko-trzebielskie, a przejściowo był nawet właścicielem księstwa żagańskiego, Mużakowa nad Nysą i Kożuchowa. W roku 1561 kupił Bytom Odrzański i Siedlisko. Mimo katolickiego wyznania zapewniał luteranom pełną swobodę wyznania.

Kiedy umarł, jego dobra przejął bratanek - Georg. Wykształcony na uniwersytecie w Wittenberdze luteranin. Pod jego rządami Bytom Odrzański i Siedlisko przeżywały okres świetności. Właśnie wówczas zbudowano nowy zamek w Siedlisku.

Aby zapewnić komunikację między Siedliskiem a Bytomiem Odrzańskim, zbudowano na Odrze w 1609 r. pierwszy most. Jego dziełami są także nowy ratusz, przytułek dla ubogich, kościół św. Hieronima, szpital, nowe domy i kilka młynów. Najistotniejszym dziełem Georga von Schönaich stało się gimnazjum akademickie, które należało do najważniejszych szkół na Śląsku - pedagogium Schönaichianum - Carolatheum.

Od 1619 r. dobrami władał Johannes von Schönaich, zwany... Nieszczęśliwym. W wojnie stanął po stronie protestanckiej co skończyło się gniewem Habsburgów, którzy skonfiskowali część jego majątku i przekazali jezuitom. Już wcześniej wyznanie przeszkadzało w karierze. Schönaichowie byli kalwinami, co komplikowało im funkcjonowanie w katolickiej Austrii.

W Siedlisku z ich inicjatywy stanęła pierwsza kaplica kalwińska w okolicy. Gorzej im się wiodło w dobie kontrreformacji. Z kolei pod względem kultu brak świątyń im specjalnie nie doskwierał - mogli zawsze wyjechać do swoich dóbr w podgubińskich Gębicach, które znajdowały się na Łużycach, czyli poza granicami austriackiego Śląska. Gdy trafili pod panowanie Prus kłopoty się skończyły - ich władcy byli luteranami. Wówczas też książę Hans Carl zaczął robić karierę. Został nawet ambasadorem Prus w Polsce.

Tuż po zajęciu Śląska przez Prusy w 1741 r. Hans Carl Schönaich złożył hołd królowi Fryderykowi II i otrzymał dziedziczny tytuł księcia Carolath-Beuthen. Na 200 lat Siedlisko stało się główną rezydencją książęcą.

I tutaj dochodzimy do statusu prawnego dóbr. Georg Schönaich po kilkuletnim sporze z cesarzem Rudolfem II i wpłaceniu olbrzymiej kwoty 110 000 talarów otrzymał w 1594 r. prawa do majątku Siedlisko-Bytom. W 1601 r. cesarz wystawił mu przywilej, na mocy którego przyjęty został do grupy wolnych panów, z tytułem Freiherr zu Beuthen, jednocześnie majątek Siedlisko-Bytom ustanowił majoratem.

U schyłku XVII wieku baron Hans Georg von Schönaich należał do najbogatszych i najbardziej wpływowych postaci na Śląsku. Pod koniec życia, w 1697 r. otrzymał przywilej cesarski, który ustanowił z majątku Siedlisko-Bytom Odrzański wolne państwo stanowe.

Przywilej wydany przez cesarza Leopolda, jako panującego króla czeskiego, odnawiał dawne i zatwierdzał nowe uprawnienia Schönaicha jako wolnego pana stanowego. To jedno z ostatnich powstałych na Śląsku takich państewek. Były to rozległe majątki ziemskie kupione lub z nadania królewskiego. Wolni panowie wywodzili się na Śląsku z czeskiej i niemieckiej szlachty.

Jak pisze prof. Wojciech Strzyżewski w "Pieczęcie administracji w księstwie Siedlisko-Bytom w XVIII wieku" wolne państwo stanowe Siedlisko-Bytom było specyficzne. Poczynając od początków jego istnienia, kiedy to w 1601 roku cesarz Rudolf II nadając Georgowi von Schönaich tytuł wolnego pana, de facto ustanawiał nowe wolne państwo stanowe w granicach księstwa głogowskiego. Ale nie zyskało ono uznania na sejmie śląskim pomimo przywileju cesarskiego. Panowie na Siedlisku i Bytomiu byli udzielnymi książętami.

Taka bezpośrednia podległość wolnych panów władcy wyłączała ich i wolne państwa spod publicznego władztwa miejscowego władcy. W rękach wolnego pana znajdowała się władza ustawodawcza, skarbowa i wojskowa oraz sądownicza. W przypadku państwa Siedlisko-Bytom, ponieważ jego właściciele nie nabyli tych uprawnień od księcia głogowskiego w drodze kupna, a zyskali na mocy przywileju, zakres ich władzy ustalony został przez wystawcę dokumentu. Uprawnienia sądownicze uzyskali Schönaichowie w innym przywileju z 1616 r. wystawionym przez króla Macieja II.

To księstwo było jednak inne. Nie wykształciły się tutaj stany ze szlachtą na czele. Nie powstały urzędy stanowe. W państwie Siedlisko-Bytom nie było szlachty poddanej wolnemu panu stanowemu. Struktura urzędów i administracji, mimo że było to państwo, związana była ściśle tak jak wcześniej z działalnością kancelarii Schönaichów. Wolni panowie stanowi mogli tworzyć własne urzędy do administrowania majątkiem. Najczęściej urzędem takim była rejencja (Regierungs Ambt). Odrębna administracja funkcjonowała w jedynym majątku w Bytomiu Odrzańskim.